Dünyanın sürdürülebilir bir şekilde sağlayabildiği doğal kaynak miktarı ile insanların talep ettiği miktar arasındaki fark, insan yaşamını ve doğayı tehdit eden bir boyutta daralıyor. Bu farkın daralması ekolojik risktir.

Ülkemizde ve dünyada doğal kaynakların tüketilme eğilimleri parallellik göstermektedir. Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de 1970’lerden beri ekolojik kapasite (ya da biyolojik kapasite) açığı büyümektedir. Yine de hesaplamalara göre bu açık, dünya ortalamasının yaklaşık üçte biri kadardır.

Ülkemizdeki ekosistemler kaynak tüketiminin sadece yarısını karşılayacak düzeydedir. Bütün dünyada ekolojik kapasiteye erişim için rekabet gittikçe artmaktadır. Önlem alınmazsa yakın zamanda doğal kaynaklar tükenecektir. Ekolojik riskler ülkemizi de tehdit etmektedir ve hafife alınacak türden değildir.

Doğal kaynakların gittikçe önemli bir hal alması karşısında ülkeler, ekolojik risk profillerini çıkarmaya başlamıştır. Ekolojik risk taşıyan ülkeler, dünyanın başka ülkelerindeki ormanlara, tatlı su kaynaklarına ve tarım alanlarına bağımlı durumdadır. Ekolojik risk çalışmaları, kaynakları yönetmek için gereken veriler toplanarak, geleceği güvence altına almak için yapılmaktadır. Ekolojik risk çalışması yapan ülkeler, sahip oldukları ekolojik varlıkların değerini ölçmekte, bunları izlemekte ve yönetmektedir. Ekolojik tehlikenin ortaya çıkardığı riskleri ortadan kaldırmanın yollarını aramaktadır.

Kısaca ekolojik risk çalışmaları doğal kaynakların korunmasını hedeflemektedir. Ekolojik risk yönetimi, çevresel sürdürülebilirlik göz önünde tutularak yapılmakta ve ilerleme göstergeleri ayrıntılı bir şekilde ortaya konmaktadır.

Ekolojik risk yönetiminde esas alınan yöntem ekolojik ayak izidir. Ekolojik ayak izi, bugün kullanılan teknoloji ve kaynak yönetimi ile insanların, toplumun veya faaliyetlerin tükettiği kaynakları yeniden üretmek ve ortaya çıkan atıkları yok etmek için gereken biyolojik olarak verimli su ve toprak alanıdır. Bu alana atık karbondioksitin emilimini sağlayacak bitki örtüsü için gerekli alanlar da girmektedir.

Kuruluşumuz tarafından, Ekomark© Standardı tasarlarken ekolojik risk yönetimi yaklaşımı da göz önünde tutulmuştur. Hem ülkemizdeki hem dünyadaki doğal kaynakların korunması ve en düşük seviyede tüketilmeye çalışılması kuruluşumuzun birinci hedefidir.

Ekomark© ekolojik risk yönetimi hakkında daha ayrıntılı bilgiler almak istenirse, kuruluşumuz yöneticileri ve çalışanları her zaman yanınızdadır.

Ekolojik etiketleri, ürünlerin çevre performansını gösteren bir etikettir. Bu etiketler, ürün seçimi sırasında tüketicilerin çevreye olan duyarlılıkları ve endişeleri göz önünde tutması içindir. Ekolojik etiketlerin bir kısmı ölçüm değerleri yardımıyla ürünlerin yarattığı çevresel kirlilik veya enerji tüketimi miktarlarını sayısal olarak ortaya koymaktadır. Bir kısım ekolojik etiketleri ise sürdürülebilirlik veya çevresel etkilerin azaltılmasına yönelik uygulamalar veya asgari koşullar ile uyumluluk seviyelerini göstermektedir.

Ekolojik etiketleri ilk defa 1970’li yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. 1990’lı yıllarda ise Uluslararası Standartlar Organizasyonu tarafından, Birleşmiş Milletler’in Rio de Janeiro şehrinde düzenlediği Çevre ve Gelişim konulu konferans sonrasında, ekolojik etiketlere yönelik olarak bir çerçeve oluşturmak amacı ile ISO 14000 serisi standartlar geliştirilmiştir.

Genel olarak bütün ekolojik etiketler, ürünlerin çevre performansını değerlendiren etiketlerdir. Ekolojik etiketleri, üretim, kullanım ve atık olma aşamalarında diğer ürünlere göre daha düşük miktarda çevresel etkiye sahip ürünlere verilen etiketlerdir. Bu tanımlamaya göre ekolojik etikete sahip ürünlerin çevreye hiçbir zarar vermediğini söylemek doğru değildir. Önemli olan ürünlerin çevresel etkilerinin en düşük seviyede tutulmasıdır.

Hem Avrupa Birliği tarafından 1992 yılında uygulamaya alınan Eko-Etiket sistemi hem de kuruluşumuz tarafından özgün olarak ülkemiz için tasarlanan Ekomark© Standardı, aynı gerçeklerden yola çıkılarak tasarlanan sistemlerdir. Standart kapsamına giren çok sayıda ürün grubu bulunmaktadır. Temizlik ürünleri, giyim ürünleri, boya ve vernikler, zemin kaplamaları, mobilyalar, bahçe işleri, elektronik ürünler, yağlar ve kağıt ürünleri örnek olarak verilebilir. Bunların dışında yakında başka ürün grupları da bunlara eklenecektir. Örneğin, binalar, enerji kullanan ürünlerin eko tasarımları, ısıtma sistemleri ve görüntüleme cihazları gibi.

Bu ürün gruplarından birine giren ürün ve hizmetleri için Ekomark© belgelendirme çalışması talep eden firmalar, kuruluşumuza başvuru yapabilirler. Belgelendirme süreci bu talimat ile başlatılır ve hemen bir ön değerlendirme çalışması yapılır. Bu değerlendirmeden sonra uygun bulunmayan talepler geri çevrilirken, uygun bulunan talepler için belgelendirme sürecinin diğer prosedürleri uygulanır.

Ekomark© belgelendirme süreci başvuru talimatı hakkında daha ayrıntılı bilgiler almak istenirse, kuruluşumuz yöneticileri ve çalışanları her zaman yanınızdadır.

Standardı Gör (Orijinal İngilizce)

Doğanın korunmasına yönelik bilinç yükseldikçe, üretici firmalar ve tüketiciler ve bir bütün olarak toplum, bir ürününün üretilmesi, kullanılması ve atık olması durumlarında çevre üzerindeki etkilerine daha fazla önem vermektedir. Bu anlamda ekolojik etiketler, ürün veya hizmetlerin bütün yaşam döngüsü içinde ne kadar çevre dostu olabildiklerini, doğaya karşı duyarlılıklarını ve çevre ile ilgili gereklilikleri ne kadar yerine getirdiklerini gösteren bir uygulamadır.

Kuruluşumuz Ekomark©, bu düşünceden yola çıkarak tamamen sorumluluk duygusu ile, Ekomark© Standardı’nı geliştirmiştir. Ekomark© Etiketi’ni taşıyacak ürün ve hizmetler, piyasadaki benzeri ürün ve hizmetlerden farklı olacaktır.

Ekomark© Standardı’na göre bir ekolojik etiket almanın bir zorunluluğu yoktur, bu tamamen gönüllü bir uygulamadır. Bu uygulama, tüketicilerin çevre dostu ürünlere daha fazla yönelmesini öngören bir sistemdir.

Ancak bütünüyle özgün bir standart olan Ekomark© Standardı, ürün ve hizmetleri üzerine Ekomark© Etiketi’ni koyma izni alan firmalara ciddi bir rekabet avantajı sunması yanında, bu ürün ve hizmetlerin güvenilirliği konusunda da bir kanıt olmaktadır.

Sadece Avrupa’da değil bugün dünyanın çeşitli ülkelerinde geliştirilmiş çok sayıda ekolojik etiket programı bulunmaktadır.

1. Giriş

1.1 Konu

Ekomark© Standardı, Avrupa Birliği Eko-Etiket Sistemi, ya da Ekolojik Etiket Sistemi’nin kurulması ve uygulanması için uyulması gereken kiretleri belirlemektedir.

1.2 Amaç

Ekomark© Standardı, Avrupa Birliği ülkelerine dağıtılmak, tüketilmek veya kullanılmak üzere gönderilen ürün ve hizmetler için geçerli olacaktır.

Ekomark© Standardı, insan sağlığı için kullanılan tıbbi ürünler, hayvan sağlığı için kullanılan veteriner ürünleri ve herhangi bir tıbbi araç için kullanılmaz.

1.3 Tanımlar

Ürün grubu: ortak amaçlara sahip olan, kullanım şekilleri benzer olan, benzer işlevsel özelliklere sahip olan ve tüketici algısı açısından benzer nitelikte olan ürünlerdir.

Çevresel etki: bir ürünün, yaşam döngüsü sırasında tamamen veya kısmen çevrede yarattığı değişikliklerdir.

Doğrulama: bir ürünün, Avrupa Birliği Eko-Etiket Sistemi kriterlerine uygun olduğunun tespit edilme işlemidir.

2. Ekomark© Standardı İçin Genel Koşullar

• Ekomark© Standardı, çevre konusunda Avrupa Birliği’nin stratejik hedeflerini dikkate alarak ürünlerin çevre performansını esas alır.
• Ekomark© Standardı, bir ürünün Avrupa Birliği Eko-Etiket Sistemi kriterlerini karşılayacak çevre koşullarını belirler.
• Ekomark© Standardı, Avrupa Birliği Eko-Etiket Sistemi kriterlerini, ürünlerin tüm yaşam döngüsünü dikkate alarak ve bilimsel esaslarla uygular. En önemli çevresel etkiler, iklim değişiklikleri, doğa ve biyolojik çeşitlilik, enerji ve kaynak tüketimi, atık üretimi, emisyonlar ve tehlikeli maddelerin havaya salınımıdır.
• Ekomark© Standardı, ürünlerin amaçlanan kullanım şekillerini karşılamayı sağlayacak kriterlere sahiptir.

3. Ekomark© Standardı Belgelendirme Çalışmaları

Ekomark© Standardı kapsamında belgelendirme çalışmalarının aşamaları şu şekildedir:

3.1 Ekomark© Belgelendirme Başvuru Aşaması

Ürün veya hizmetleri için Ekomark© belgelendirme çalışması talep eden firmalar için, başvuru alındıktan sonra bir ön değerlendirme çalışması yapılır.

Bu kapsamda ISO 14024 Ekolojik etiketler ve beyanları, prensipler ve yöntemler standardı ve benzeri ulusal ve uluslararası standartları da dikkate alarak, ürün grubu ile ilgili olarak muhtemel çevresel yararlar değerlendirilir.

Ürün için doğrulama yapılır, yani belgelendirme talep edilen ürünün doğru ürün grubunda olduğu tesbit edilir. Ayrıca olası ticari konular ve diğer çevresel etkiler analiz edilir.

Mevcut yasal düzenlemeler ve ürün grubunun bulunduğu sektörü ilgilendiren diğer girişimler dikkate alınır.

Daha güvenli bir üretim için alternatif malzeme ve tasarım yöntemleri, tehlikeli maddelerin yerini alabilecek daha güvenli maddelerin kullanım yolları analiz edilir.

Ürünün hacim ve ciro olasılıkları dahil olmak üzere sektördeki pazar payı değerlendirilir. Aynı zamanda ürünün Avrupa Birliği pazarı dahil, bugün ve gelecekte pazar payının ne olacağı dikkate alınır.

3.2 Ekomark© Belgelendirme Sözleşme Aşaması

Başvuru alındıktan sonra ürün ve hizmetler için belgelendirme talep eden firma ile bir sözleşme yapılır. Bu sözleşme verilecek hizmetin koşullarını ve her iki tarafa düşen sorumluluk ve yükümlülükleri belirleyen maddeler taşır.

Yapılacak sözleşme sonrasında firmadan, ürün veya hizmetlerin Eko-Etiket kriterlerini karşıladığını kanıtlayan belgeler, beyanlar, test sonuçları ve benzeri bilgiler talep edilir. Yapılacak ön değerlendirme sonrasında, firmanın başvurusu, görüş almak amacı ile, ekolojik etiket sisteminde yetkili kuruluş olarak belirlenen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na gönderilir.

3.3 Ekomark© Belgelendirme Numune Kabul Aşaması

Ekomark© Etiketi konulacak ürünün, test ve analiz çalışmalarının yapılabilmesi için, firmanın üründen bir numuneyi teslim etmesi gerekmektedir. Ürüne Ekomark© Etiketi’nin konulabilmesi için, numunenin, Avrupa Birliği Eko-Etiket Kurulu tarafından tespit edilen kriterlere uygun olması gerekmektedir.

Bu kriterler belirlenirken, üretim için hammadde seçiminden, üretime, bitmiş ürünlerin dağıtımına, tüketiciye sunulmasına, tüketimine ve kullanımı bittiği zaman geri dönüşümünün sağlanmasına kadar her aşama dikkate alınmıştır.

3.4 Ekomark© Belgelendirme Test Aşaması

Ürün testlerinin mutlaka ISO 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardına uygun faaliyet gösteren laboratuvarlarda veya bu standarda denk bir sistem tarafından akredite edilen bir laboratuvarda gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Avrupa Akreditasyon Kurumu’nun web sitesinde bu laboratuvarların bir listesi yer almaktadır.

Yapılacak testler, Ekomark© Etiketi konulacak ürünün, hammadde ektrasyonundan üretilmesine, tüketilmesine ve yok edilmesine kadar, bütün yaşam döngüleri boyunca çevreye olan etkilerinin düşürülmüş olduğunu tespit etmeye yaramaktadır. Bu açıdan Ekomark© Etiketi, enerji kullanımı, atıkların azaltılması ve çevre bilincinin yükselmesine de katkı sağlamaktadır.

3.5 Ekomark© Belgelendirme Onay Aşaması

Test ve analiz çalışmaları tamamlandıktan ve numunenin Avrupa Birliği Eko-Etiket Kurulu tarafından tespit edilen kriterlere uygun olduğu tespit edildikten sonra sıra onay aşamasına gelir. Ancak bu arada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan uygun görüşün de gelmiş olması gerekmektedir.

3.6 Ekomark© Belgelendirme Etiket Kullanım İzni

Kuruluşumuz Ekomark© tarafından gerçekleştirilen belgelendirme çalışmalarının son adımı etiket kullanım izninin verilmesidir. Firmanın ürün ve hizmetlerinin, Ekomark© Standardı çerçevesinde, Avrupa Birliği tarafından ürün grupları bazında belirlenen kritelere uygun olduğu ve gerekli bütün koşulları sağladığı tespit edildikten sonra üretici firmaya, ürün veya hizmetleri üzerine Ekomark© Etiketi’ni koymasına izin verilir.

Firmalar Ekomark© Etiketi’ni şu standarda uygun şekilde ürünlerinin üzerine yerleştirebilir:

Burada AAAA ülke kodunu, BBB ürün grubunu, CCCCC ise yetkili kuruluş tarafından verilen numarayı ifade eder.

4. Ekomark© Etiketi’nin Anlamı

Kuruluşumuz Ekomark©, firmanın talebi üzerine belgelendirme çalışmalarını gerçekleştirip firmaya Ekomark© Etiketi’ni kullanma izni verdiğinde bu etiketi taşıyan ürünler şunları ifade etmiş olmaktadır:

• Ürünün doğal ortama verdiği zarar çok düşüktür
• Ürün doğa koşullarına uygun üretilmiştir.
• Ürün doğal ortamda kısa sürede ve kendiliğinden yok olur.
• Ürün üzerindeki ambalajın doğaya kötü etkisi yoktur.
• Ürün kalitesinin bir garantisi değildir ama ürünün kaliteli olduğunu çağrıştırır.

5. Yasal Dayanak

Ekolojik Etiket Sistemi, veya Eko-Etiket Sistemi, Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi tarafından 1992 yılında çıkarılan tüzük ile kurulmuştur. 2010 yılında bu tüzük yeniden ele alınmış ve güncellenerek 66/2010/EC sayılı Eko-Etiket Tüzüğü olarak yayınlanmıştır. Ekomark© Standardı da bu tüzük esas alınarak hazırlanmıştır.

Avrupa Birliği, Eko-Etiket Yönetim Kurulu’nda, kriter geliştirme ve revize işlemlerinden sorumlu çalışma grubu, ürünlerin bütün yaşam döngüsünü ele almakta ve bu süre içinde çevreye verdikleri olumsuz etkileri düşürmek amacı ile her bir ürün grubu için kriterler geliştirmektedir. Çalışma grubu yılda yaklaşık üç kere toplanır ve kritelerin uygulanabilirliğini, çeşitli geliştirme analizleri, çevre ve pazar araştırmaları ve ürünlerin mevcut yaşam döngüsünü dikkate alarak ya revizyona gider ya da gerekiyorsa yeni analizler yapar ve bir taslak hazırlar. Taslak en son Eko-Etiket Yönetim Kurulu’nda onaylanır ve yayınlanır. Bu karalar daha sonra her ülkenin kendi yasama kurullarında oylanır.

6. Kriterlerin Belirlenmesi

Avrupa Birliği, ürün ve hizmetler için kriterleri geliştirirken, bu ürün ve hizmetlerin en fazla hangi aşamada çevreye etki yaptığı konusunda odaklanır. Bu ise doğal olarak üründen ürüne değişir. Örneğin tekstil ürünlerine bir göz atılacak olursa, fabrikalarda bu ürünler boyanırken, ağartılırken veya basılırken çevresel etkileri yüksektir. Bu nedenle uzmanlar tekstil ürün grubu için kriterler belirlerken, üretim sırasındaki zararlı etkileri mümkün olduğunca düşürmeyi amaçlamıştır. Bunun yanında elektronik ürünler, kullanımları sırasında yüksek çevre riski yaratmaktadır. Bu ürün grubunda kriterler belirlenirken bu ürünlerin enerji tüketimlerine odaklanılmıştır.